जनतालाई नजिकबाट सेवा प्रदान गर्नु र विकास निर्माणका कामहरू गर्नु स्थानीय तहको मुख्य जिम्मेवारी हुन्छ । जनप्रतिनिधिसँगै सेवा प्रवाहमा कर्मचारीहरूको भूमिका पनि महत्वपूर्ण हुन्छ । काठमाडौं महानगरपालिका जनसंख्याका हिसाबले सबैभन्दा ठूलो महानगरपालिका हो । काठमाडौं महानगरपालिकाका ३२ वडामध्ये केही वडाहरूमा वडासचिवको जिम्मेवारी महिलाहरूले निभाइरहेका छन् र उनीहरूले प्रशासन हाँकिरहेका छन् । प्रशासनिक खर्च चलाउनेदेखि वडाध्यक्षको सल्लाहकारको भूमिका निभाउनु उनीहरूको मुख्य जिम्मेवारी हुन्छ । अन्य क्षेत्रको तुलनामा वडाको काममा व्यस्ततासँगै चुनौती पनि धेरै हुने उनीहरू बताउँछन् । जनताका आवश्यकतालाई नजिकबाट बुझेर काम गर्नु उनीहरू आफ्नो दायित्व सम्झन्छन् । वडामा स–साना काम हुने भएकाले सेवाग्राहीहरूहरूलाई सम्झाएर काम गर्नुपर्ने उनीहरूको अनुभव छ । यसै सन्दर्भमा काठमाडौं महानगरपालिकाअन्तर्गतका वडाहरूमा प्रशासन हाँकिरहेका महिला वडासचिवहरूको अनुभव यो अंकको नारीले समेट्ने प्रयास गरेको छ ।

पटना डंगोल
वडा नम्बर–११, बबरमहल

मञ्जु आचार्य
वडा नम्बर–५, हाँडीगाउँ

२०७१ सालमा लोकसेवाबाट अधिकृतमा पास भइन्– अर्घाखाँचीकी मञ्जु आचार्य । उनको पोस्टिङसुरुमा महानगर सम्पदा तथा पर्यटन विभागमा भयो । त्यतिबेला उनले काठमाडौंको पर्यटन र पुरातात्विक महत्वका बारेमा काम गर्ने मौका पाइन् । यसका अवसर र चुनौती के छन् भन्ने बारेमा बुझिन् । उनले कर्मचारी प्रशासन र राजस्व विभाग सहरी विभागजस्ता थुप्रै क्षेत्रमा काम गरिसकेकी छन् । महानगरको सेवामा भने वडा नम्बर–१४ मा सहायक भएर प्रवेश गरिन् । महानगरको काम भने उनलाई केही फरक महसुस भयो । अन्यको तुलनामा काम पनि हुने र प्रत्यक्ष जनतासँग सहकार्य पनि हुन्छ । थुप्रै वडाको अनुभव सम्हाल्दै हाल उनले वडा नम्बर–५ को वडासचिवको जिम्मेवारी सम्हालिरहेकी छन् । वडामा काम गर्दा जनताका आवश्यकता के हुन् र उनीहरू के चाहन्छन् सोही कुरा बुझ्ने मौका मिल्ने उनी बताउँछिन् ।

 उनी भन्छिन्, ‘वडा भनेको जनताले अपनत्व गर्ने ठाउँ हो, उनीहरूको समस्या ठोकिने भनेको वडामा नै हो । त्यसकारण वडालाई जनताको आवश्यकता बोध हुन्छ ।’ यसलाई जनताको अन्तरह्दयमा छिरेर काम गर्ने अवसरका रूपमा लिन्छिन् उनी । वडाले सेवा दिनुपर्ने कुरालाई पनि ध्यानमा राखेर काम गर्छिन् उनी । यति गरेर आउनुस्, यस्तो गर्नुस् भनेर वडामा हुदैन वास्तवमा उनीहरूले कति जानेका छन्र कसरी काम गर्छन् त्यसको ख्याल गर्नु आवश्यक हुने उनी बताउँछिन् । अन्य क्षेत्रको तुलनामा वडाको काम झन्झटिलो छ । कर्मचारीहरूले आफूलाई धैर्यका साथ काम गर्नुपर्ने हुन्छ । काममा चुनौती पनि थपिँदै गएको उनी बताउँछिन् । स्थानीय तहमा थुप्रै अधिकार र जिम्मेवारी थपिँदै गएका छन् तर प्रशस्त पूर्वाधार र कर्मचारी विकास हुन नसकेकाले काममा अठ्यारोसँगै समस्या भएको उनी बताउँछिन् । 

उनी भन्छिन्, ‘सीमित अधिकार र जिम्मेवारी हुदाँ जति पूर्वाधार र कर्मचारी संख्या अनि अधिकार थपिँदै जाँदा पनि त्यही नै अवस्था छ । यसले काममा जटिलता थपिँदै गएको अवस्था छ ।’ वडामा केही फरक काम गर्न उनी रुचाउँछिन् । त्यसैले युवा तथा महिलालाई स्वरोजगार बनाउन उनी तल्लीन छन् । सबैले पुरानै शैलीमा यो तालिम दिने चलन छ । तालिम लिएजस्तो मात्र नहोस् भन्ने उनको चाहना छ । उनी भने व्यक्तिलाई के आवश्यकता छ त्यसको तालिम दिनुपर्ने धारणा राख्छिन् । उनी भन्छिन्, ‘साँच्चै व्यक्तिलाई स्वरोजगार बनाउने हो भने उसको इच्छानुसार अगाडि बढाउनु आवश्यक छ । यसले गर्दा तालिम पनि प्रभावकारी हुन्छ ।’ जनप्रतिनिधिझैं हरेक समय खटिनुपर्दा परिवारको साथ आवश्यक हुने उनी बताउँछिन् ।

 घरमा दुईसन्तानको जिम्मेवारीसँगै जनतालाई घरदैलोमा सरकार भएको अनुभव दिलाउन उनी दिनरात अग्रसर छन् ।

थप लेखहरू

भिक्षुमय लुम्बिनी

मौलिक खानालाई फैलाउने सुनीता

सुजाता मुखिया

इजी रेसिपी बनाउने दीपा

सुजाता मुखिया

देवीकुमारी वस्ती
वडा नम्बर–१३, कालिमाटी

देवीकुमारी वस्ती २०५६ सालमा महानगरको कानुन विभागबाट महानगरको सेवामा प्रवेश गरिन् । उनको वडा सचिवको यात्रा भने २०७३ मा वडा नम्बर १४ बाट सुरु भएको हो । महानगरका विभिन्न शाखामा काम गर्दै उनले हाल वडा नम्बर–१३ को वडासचिवको जिम्मेवारी सम्हालिरहेकी छन् । ठूलो वडाको रूपमा रहेको कालिमाटी क्षेत्रको वडाको प्रशासनिक काम उनको जिम्मेवारीमा छ । मिश्रित बसोबास रहेको यो वडामा समस्या पनि मिश्रित नै छन् । काम गर्दा चुनौती पनि उत्तिकै छन् । वडाध्यक्षको रोहबरमा काम गर्ने उनलाई वडाले गरेको कामको अपजस उनीसम्म आइपुग्छ । उनी भन्छिन्, ‘वडासचिवलाई हरेक कुराको दोष आउँछ । काम बिग्रियो वा बनेन भने वडाध्यक्षलाई सचिवले गलत सल्लाह दिएर बिग्रियो भन्ने आरोप लगाउँछन् ।’उनी आरोप आए पनि निडर भएर अगाडि बढिरहेकी छन् ।

 सेवाग्राहीको हरेक समस्या उनीसम्म आइपुग्छ । वडाध्यक्षले नगरेको काम पनि सचिवले गर्दिए हुन्थ्यो भन्ने आश लिएर उनीसम्म आइपुग्छन् । कहिले गाली खान्छिन् कहिले उनीमाथि बिनागल्ती दोष लगाइदिन्छन् । उनी भन्छिन्, ‘सचिव साँच्चै निरीह प्राणीजस्तै हुन्छन् । अरुको गल्तीको पनि अपजस सहनुपर्छ ।’ यस्तो अवस्थामा समाधान आफैं निकाल्ने प्रयास गर्छिन् र नसके टिमको सहयोगले समाधान गर्छिन् । काम गर्ने टिम सहज भएमा वडासचिवले सहज रूपमा काम गर्न पाउने उनको अनुभव छ । वडाध्यक्षसँग तालमेल मिल्न सके मात्र काम गर्न सम्भव हुने उनको भनाइ छ 

। यतिमात्र नभई सरकारसँगको समन्वयले पनि काम गर्न अठ्यारो रहेको उनको अनुभव छ । बाटोमा ढल फुट्यो वडालाई गाली, बत्ती गयो वडाले के हेरेर बसेको छ भन्छन् । वडाले काम ग¥योएकछिनमा नै अर्को निकाय आएर भत्काइसकेको हुन्छ । यसको गाली वडासचिवसम्म आइपुग्छ । यतिबेला महानगरको नेतृत्व स्वतन्त्र पार्टीले र युवाले गरिरहेका छन् । यसले पनि काममा धेरै फेरबदल भइरहेको उनी बताउँछिन् । डिजिटल प्रणालीमा सेवाहरू लान खोजेको सकारात्मक कुरा भएपनि छिटो–छिटो निर्णय प्रक्रिया र काम परिवर्तन भइरहनाले चुनौती थपिँदै गइरहेको उनी बताउँछिन् । 

उनी भन्छिन्, ‘यति छिटोे निर्णयहरू परिवर्तन भइसक्छन् कि एउटा गर्न नपाउँदै अर्को गरिसक्नुपर्ने अवस्था छ ।’ नयाँ–नयाँ काम र सिस्टममा काम गर्न रमाइलो लागे पनि यी काममा भने प्रेसर महसुस हुने उनको भनाइ छ ।

सरस्वती आचार्य,
वडा नम्बर–१८,नरदेवी
काठमाडौंको नेवार बस्तीको एरिया भएको वडा हो, वडा नम्बर–१८ । यही वडामा विगत ७ वर्षदेखि वडासचिवको भूमिका निभाइरहेकी छन्, सरस्वती अर्यालले । सानो वडाको रूपमा रहेको यो वडामा बाक्लो नेवारी बसोबास छ । सुरुमा त उनलाई काम गर्न भाषाकै समस्या थियो । बिस्तारै उनले भाषा बुझ्दै गइन् र काममा सहजता हुँदै गयो । 

उनले भनिन्, ‘सुरुसुरुमा भाषाको समस्या भएकाले काम गर्न कठिन भयो तर अहिले विस्तारै सहज हँुुदै गएको छ ।’ नायव सुब्बाबाट प्रवेश गरेकी उनले यसअघि २४ नम्बर वडाको सचिवको जिम्मेवारी पनि निभाइसकेकी छन् । त्यस्तै उनले प्रशासनमा ६ वर्ष, वसन्तपुर दरबार संरक्षण कार्यक्रममा बसेर पनि काम गरिन् । लामो समय महानगरको सेवामा बिताइसकेकी उनले जनप्रतिनिधि पदवहाली भएसँगै काममा सहज भएको अनुभव सुनाउँछिन् । जनताका समस्या धेरै जनप्रतिनिधिसँग पुग्ने भएकाले आफूले प्रशासनिक कामको मात्र जिम्मा लिन पाएको बताउँछिन् । महानगरले थुप्रै योजना अघि सारेको छ । डिजिटलमैत्री वडा बनाउन भने चुनौती रहेको उनी बताउँछिन् । यहाँ पुरानो बस्ती भएकाले डिजिटलमा अभ्यस्त हुन सकिएको छैन । कर्मचारीहरू डिजिटलमैत्री भएपनि सेवाग्राहीमा पहुँच नभएकाले समस्या पनि उस्तै छ । 

उनले भनिन्, ‘अझै पनि पुराना पुस्ताका व्यक्ति नै कर तिर्न आउँछन् । उनीहरूलाई कर तिरी रसिद लिएर घर पुगेपछि ढुक्क हुने बताउँछन् र त्यसैले पनि डिजिटल्ली अघि बढ्न चुनौती नै छ ।’ वडामा महिलामैत्री कार्यक्रमका लागि पनि उनले जोड दिएकी छन् । महिलाहरूलाई आत्मानिर्भर र आर्थिक सशक्तीकरणमा अगाडि बढाउन पहल गरेकी छन् । वडाले लिएको योजनाले महिलाहरूमा सशक्तीकरण बढ्दै गएको उनी बताउँछिन् । महिलाहरू अग्रसर छन् । यस वडामा महिलामैत्री वडाभन्दा फरक नपर्ने उनी बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, ‘यस वडामा वडासचिव र लेखा इन्जिनियरसम्म महिला छौं । वडामा महिलाहरू पनि अग्रसर छन् । हरेक कार्यक्रममा महिला सहभागिता बढ्दोे हुन्छ ।’ 

अब काठमाडौं महानगरपालिकाको फोहोर व्यवस्थापन गरी अझ काठमाडौंलाई सफा राखी व्यवस्थित बनाउन सकिन्छ भन्ने उनलाई लागेको छ ।